• Moje miasto
  • Pruszków historycznie
  • Pruszków krajoznawczo
  • Miejsca pamięci
• Mój ogród
  • Historia i plan ogrodu
  • Energia w ogrodzie
  • Woda w ogrodzie.
  • Ogrodowe opłaty
  • Zabudowa działki
• Ogrodowe porady
  • Kalendarz upraw i pielęg.
  • Cięcie drzew i krzewów
  • Ochrona roślin
  • Co i jak kompostować.
• Moja działka
  • Moja działka
• Przydatne strony
  • Przydatne strony

Zebraną tu wiedzę o Pruszkowie podzieliłem na trzy części tj. 1) część historyczną obejmującą teren miasta do 1845 czyli do uruchomienia linii kolejowej, okres po oddaniu do użytkowania pierwszego odcinka kolei warszawsko - wiedeńskiej z Warszawy do Grodziska Maz. i okres po uzyskaniu w 1916 roku praw miejskich,
2) część krajoznawczą omawiającą istniejące zespoły pałacowo - parkowe, obiekty historyczne i sakralne i
3) miejsca pamięci na terenie Pruszkowa.
 
Pruszków w ujęciu historycznym.      Pruszków w ujęciu krajoznawczym.   Pruszkowskie miejsca pamięci.

Pruszkowskie miejsca pamięci

Największymi miejscami pamięci są oczywiście cmentarze. Na terenie Pruszkowa znajduje się pięć  cmentarzy. Najstarszy cmentarz na Żbikowie przy ul. Domaniewskiej administrowany przez tamtejszą parafię, cmentarz parafii św. Kazimierza przy ul. 2 Sierpnia, cmentarz w Tworkach na terenie szpitala, cmentarz żydowski przy ul. Lipowej 60 i najnowszy cmentarz komunalny na Gąsinie przy ul. Południowej 5. Poza cmentarzami najwięcej miejsc pamięci dotyczy ofiar II wojny światowej.


UL. DOMANIEWSKA, cmentarz parafii na Żbikowie.
Cmentarz żbikowski, najstarszy w mieście (1743 r.), zachowane nagrobki z I poł. XIX w., oraz mogiły żołnierskie z obu wojen.
 Na cmentarzu żbikowskim znajduje się zbiorowa mogiła żołnierzy września 1939 roku. Oddziały 2 DP, wycofując się w kierunku Warszawy, stoczyły w rejonie Ożarowa walkę z oddziałem niemieckiej 4 DP. W walce zginęło kilkudziesięciu żołnierzy WP, niektórzy z nich zostali pochowani na cmentarzu w Ołtarzewie, inni na cmentarzu żbikowskim.
Znajduje się tu również nagrobek Adama Mossakowskiego, który zginął w walkach o odzyskanie kościoła w Lesznie zajętego przez tamtejszych parafian, którzy w proteście przeciwko tamtejszemu proboszczowi wraz z wikarym masowo przeszli do kościoła mariawitów. Walki te przypominają dawne wyprawy krzyżowe. Zobacz więcej.





UL. LIPOWA/ GUTOWICZA (BAZALTOWA) - cmentarz żydowski.
Cmentarz żydowski, ul. Lipowa / Gutowicza, powstał z chwilą utworzenia w Pruszkowie gminy wyznaniowej żydowskiej, tj. w 1904 r. Teren pod cmentarz zakupiono od hrabiego Potulickiego, a sfinansowali go Jakub Teichfeld właściciel fabryki wyrobów fajansowych i Mordechaj Gutowicz zarządca majątku Potulickich, który był przywódcą miejscowych Żydów i z własnych środków wybudował drewnianą bożnicę, na swoim gruncie przy ulicy Helenowskiej (późniejszej Prusa). Żydowska świątynia i mykwa znajdowały się w podwórku domów przy ul. B. Prusa 38 i 40. W 2015 roku ul. Bazaltową zmieniono właśnie na ul. Mordechaja Gutowicza. Na cmentarzu znajdują się liczne macewy, w tym także macewa wspomnianego Gutowicza zmarłego w 1917 roku w wieku 85 lat. Znajdują się tu także szczątki żołnierzy polskich żydowskiego pochodzenia poległych nad Bzurą we Wrześniu 1939 r.


UL. 2 SIERPNIA - cmentarz parafii św. Kazimierza.
 Cmentarz pruszkowski istnieje od 1914 roku, kiedy po kilkudniowej bitwie o Pruszków w październiku tego roku trzeba było pochować poległych Niemców, Polaków i Rosjan. Fakt ten upamiętnia przedstawiony poniżej nagrobek mówiący, że pochowano tu 162 Niemców i 135 Rosjan. Najstarsze groby pruszkowskich parafian pochodzą z 1916 roku. Na cmentarzu tym od strony ul. 2 Sierpnia stoi pomnik ku czci poległych i pomordowanych w latach 1939-1944. Wokół pomnika znajdują się groby żołnierzy 1939 roku i bezimiennych ofiar okupacji niemieckiej. Spoczywają tu także żołnierze AK, powstańcy warszawscy, więźniowie Pawiaka, żołnierze GL i AL. W pobliżu znajdują się groby zmarłych w obozie przejściowym "Dulag 121" oraz rozstrzelanych podczas łapanek ulicznych. Masowe egzekucje miały miejsce przy ul. 2 Sierpnia, Lipowej, w parku miejskim i na gliniankach. Miejsca te upamiętniają pomniki opisane dalej. Tu znajduje się również pomnik Szarych Szeregów usytuowany wśród kwater żołnierzy poległych podczas I i II wojny światowej. Projektantem pomnika jest architekt dr inż. Andrzej Otto. Na podstawie, na osi krzyża harcerskiego, osadzona jest poziomo płyta kamienna przykrywająca otwór, w którym umieszczono 14 urn z ziemią i prochami z miejsc śmierci pruszkowskich  harcerzy i harcerek. Pomnik odsłonięto  30 maja 1992 roku.




UL. PARTYZANTÓW, Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych
Cmentarz tworkowski, położony na terenie szpitala, powstał w roku 1924. Znajdują się tu mogiły m.in. lekarzy, pacjentów, personelu, żołnierzy obu wojen , ofiar Dulagu 121 oraz otoczona grobami i wiekowym drzewostanem kaplica pogrzebowa (obecnie zakład anatomopatologii).
     W walkach obronnych toczonych we wrześniu 1939 roku przez oddziały WP w rejonie Ożarowa, Brwinowa i Pruszkowa zostało rannych kilkuset żołnierzy. Lokowano ich m.in. w szpitalu w Tworkach. 53 spośród rannych żołnierzy zmarło i zostało pochowanych w wydzielonej części parku okalającej szpital. Także w czasie Powstania   Warszawskiego przewożono rannych do szpitali w Pruszkowie. Wielu z nich znalazło się w Tworkach, wielu ciężko rannych zmarło. Zostali oni również pochowani na terenie cmentarza tworkowskiego. 27 września 1972 roku w rocznicę powstania szpitala w Tworkach, na terenie cmentarza został odsłonięty pomnik upamiętniający zbrodnie Niemców dokonane na psychicznie chorych. Pomnik stanął w miejscu, gdzie chowano bezimiennych zmarłych. Do śmierci chorych przyczyniła się polityka głodowych racji żywnościowych i trudne warunki, stosowane przez komisarza niemieckiego - nie tylko wobec chorych narodowości polskiej czy żydowskiej, ale i niemieckiej.


UL. POŁUDNIOWA 5, Gąsin cmentarz komunalny. Nowy cmentarz przy którym znajduje się również krematorium.


  UL. BOLESŁAWA PRUSA, Park Potulickich
     Miejsce masowej egzekucji. Jesienią 1943 roku przed murem okalającym park Niemcy dokonali kilku egzekucji Polaków. Zginęło tu łącznie około 50 osób, w tym 20 więźniów Pawiaka. Dla uczczenia pamięci rozstrzelanych, rzemieślnicy Pruszkowa zrekonstruowali fragment muru zwany "ścianą śmierci", gdyż w tym właśnie miejscu dokonywano egzekucji. Wmontowano go w oprawę mającą formę kompozycji z Krzyży Walecznych.
Uzupełniające dane o historii pomnika przesłała w liście Barbara Chilewicz:
 "Szanowny Panie, chcę Pana poinformować, że opis tablicy upamiętniającej męczeńską śmierć żołnierzy AK nie jest rzetelny. Pomnik ten powstał jako upamiętnienie męczeńskiej śmierci młodych żołnierzy AK, którym za karę, że nie wydali kolegów, hitlerowcy wleli do ust stygnący cement. Do czasu rekonstrukcji pomnika jego najistotniejszą częścią były ptaki z otwartymi dziobami zwróconymi do góry, symboliczne ujęcie zamordowanych żołnierzy. Dzisiaj nie ma po nich śladu. Komu zależało na zatarciu śladu tego makabrycznego wydarzenia w  postawionym im pomniku? Chyba tylko kolaborantom, którzy ich wydali Niemcom.  Wśród tych żołnierzy był narzeczony mojej wychowawczyni, Pani Sinczuch i mąż jej siostry, a one  z ukrycia widziały egzekucję. Przykro patrzyć na ten pomnik w obecnym kształcie, bez tych najistotniejszych elementów, kilku ptaków z otwartymi dziobami skierowanymi w górę. Pozdrawiam serdecznie. Barbara Chilewicz "


UL. JÓZEFA IGNACEGO KRASZEWSKIEGO, kościół św. Kazimierza
     Pomnik, w formie płyty z granitu, ustawiony na cmentarzu przykościelnym po stronie południowo zachodniej, upamiętniający 80 lecie harcerstwa w Pruszkowie, odsłonięty i poświęcony 30 września 1995 roku. U podstawy pomnika, w niszy, złożono 6 urn z ziemią i prochami z miejsc uświęconych krwią Polaków, w tym harcerek i harcerzy. Projekt wykonał architekt inż. Jerzy Blancard.

     W kościele kilka tablic pamiątkowych następującej treści:
"Ś.P. żołnierzom Armii Krajowej VI Rejonu "Helenów - Pruszków" VII Obwodu "Obroża" Warszawa Powiat poległym, zmarłym i zaginionym w walkach o niepodległość Polski w latach 1939-1945. Rodziny i towarzysze broni". Tablica została ufundowana w 1973 roku i umieszczona w kruchcie kościoła.
"Ś.P. harcerkom i harcerzom Szarych Szeregów hufca Pruszków "Zielony Dąb". Żołnierzom Armii Krajowej 6 Rejonu VII Obwodu "Obroża" Okręgu Warszawskiego oraz przyjaciołom harcerstwa odeszłym na wieczną wartę w walkach o niepodległość Polski w latach 1939-1945. Rodziny, druhny i druhowie". Tablica została ufundowana w 1974 roku i umieszczona w kruchcie kościoła.
"Bóg-Honor-Ojczyzna - W obliczu Boga … i Najświętszej Marii Panny Królowej Korony Polskiej … przysięgam być wiernym ojczyźnie mej Rzeczypospolitej Polskiej …" żołnierze Armii Krajowej 1994". Tablica została odsłonięta i poświęcona 4 czerwca 1994 roku w ramach obchodów 50 rocznicy Powstania Warszawskiego. Na tablicy w górnej jej części umieszczono krzyż sakralny, orzeł wojskowy z wizerunkiem Matki Boskiej Akowskiej, trzymającej w ramionach konające dziecko, po prawej stronie krzyża znak Polski Walczącej. Tablicę umieszczono w nawie, w której znajduje się ołtarz Tysiąclecia Polski.
"Katyń - Miednoje - Charków - 1940 Bóg ogarnia ich miłością. W hołdzie zamordowanym oficerom W.P. Stow. Szarych Szeregów 1993".
"Rodakom pomordowanym i zmarłym w latach 1939-1957 spoczywającym w nieznanych mogiłach Ziemi Syberyjskiej. Koło Sybiraków Pruszków". Tablica została umieszczona w nawie bocznej, obok tablicy poświęconej ofiarom Katynia, Miednoje i Charkowa.

Figura Matki Boskiej, ufundowana pod koniec XIX w. przez Potulickich i ustawiona w specjalnej niszy, w ogrodzeniu pruszkowskiego majątku. Powstała w ten sposób kapliczka znajdowała się przy ul. Prusa, dokładnie na wprost wylotu ul. Kościuszki. Pod koniec 1941 r. Niemcy usunęli figurę, a w jej miejsce ustawili tablicę z hitlerowskimi hasłami propagandowymi. Tablica ta z kolei została zniszczona przez harcerzy z pruszkowskiego hufca Szarych Szeregów. Cały mur majątku pruszkowskiego rozebrano po wojnie, pozostawiając symboliczny fragment przy stawie, w miejscu, gdzie w 1943 r. Niemcy rozstrzelali kilkudziesięciu więźniów, przywiezionych z Pawiaka – na postrach mieszkańcom Pruszkowa. Rzeźba przetrwała zaś wojnę i przez długie lata przechowywana była w kościele św. Kazimierza. Dopiero w 2008 r. ustawiono ją ponownie, tym razem na terenie kościelnym, w sztucznej grocie.


UL. JÓZEFA IGNACEGO KRASZEWSKIEGO 18
     Tablica z piaskowca, wmurowana w ścianę domu, następującej treści: "Miejsce uświęcone krwią poległych za wolność Ojczyzny. W tym budynku w latach 1939-1945 hitlerowcy zamordowali około 150 Polaków. Pruszków 2.IX.1969 r." Budynek przy ul. Kraszewskiego 18, nazywany "Domem pod bocianem", był w czasie okupacji siedzibą żandarmerii. Więźniowie przetrzymywani byli w piwnicach domu i poddawani przesłuchaniom, które dla wielu kończyły się śmiercią.




 UL. ARMII KRAJOWEJ 7 (d. Pęcicka)
     Pomnik "Szesnastu" przywódców Polskiego Państwa Podziemnego jest pamiątką jednej z największych tragedii państwa polskiego. Tu, do willi, gdzie po wkroczeniu wojsk sowieckich w 1945 roku, mieściła się siedziba NKWD, 27 i 28 marca zostali zaproszeni na "rozmowy" przywódcy Polskiego Państwa Podziemnego. W rzeczywistości była to prowokacja sowieckich służb specjalnych, kierowanych przez gen. Iwana Sierowa vel Iwanowa. Przybyli, wraz z ostatnim Komendantem AK gen. Leopoldem Okulickim ps. "Niedźwiadek" i Delegatem Rządu wicepremierem Janem Stanisławem Jankowskim ps. "Sobol", zostali podstępnie aresztowani i wywiezieni do Moskwy. Tam, wbrew międzynarodowemu prawu, byli sądzeni i skazani na kary więzienia. Pomnik to fragment muru z 16 tablicami z czarnego granitu, każda z imieniem, nazwiskiem i wykazem pełnionych funkcji w Państwie Podziemnym. Pod tablicami łaciński napis "Laus audacibus contumacibus - fiat veritas et iustitia" - Chwała odważnym, wytrwałym - niech się stanie prawda i sprawiedliwość. Obok 16 tablic umieszczono odlew z brązu kotwicy i opis historii upamiętnionych wydarzeń z podpisem: "W 45 lecie wydarzeń potomnym rodacy".
Po lewej stronie pomnika umieszczono metalowy krzyż i płonący znicz. Pomnik, odsłonięty 9 czerwca 1990 roku, stanął staraniem Środowiska Żołnierzy VII Obwodu AK "Obroża".

 
UL. LIPOWA
     Pomnik w postaci głazu. W latach 1939-1945 przy ul. Lipowej i na terenie pobliskiej żwirowni Niemcy zamordowali około 800 Polaków. Byli wśród nich więźniowie gestapo, ludzie schwytani przypadkowo w łapankach, mieszkańcy zabrani z pobliskich domów, ranni przywiezieni z Warszawy do obozu "Dulag 121" i posądzeni o udział w Powstaniu, jak również ludność żydowska z pruszkowskiego getta.



UL. KOMOROWSKA RÓG 2 SIERPNIA
     Pomnik, w formie głazu, odsłonięty w 1971 roku. W odwecie za wybuch Powstania Warszawskiego Niemcy rozstrzelali 2 sierpnia 1944 roku na terenie żwirowni (za cmentarzem żydowskim) 22 mieszkańców zabranych z okolicznych domów, w tym kilku żołnierzy AK.

 





  HELENÓW u zbiegu ul. Woj. Pol., Działkowej i Przyszłości
     Pomnik upamiętniający wydarzenia z 1939 1945 roku. Na pomniku napis "Wyzwolicielom" i "Lenino, Warszawa, Berlin" oraz dwie tablice upamiętniające walki w 1939 i 1945 roku.







UL. SIENKIEWICZA - BUDYNEK DWORCA PKP
W budynku dworca kolejowego znajdują się dwie tablice upamiętniające Stanisława Mariana Bema ps. "Gryf" oraz Stefana Jodłowskiego ps. "Stefan"  i Władysławy Beck ps. "Ludka".
Sierż. podchor. Stanisław marian Bem "Gryf" 1919 - 1945 harcerz Rzeczypospolitej zasłużony dla krakowskiej komendy ZHP. Żołnierz Armii Krajowej, wielokrotnie aresztowany i przesłuchiwany przez Urząd bezpieczeństwa Publicznego i NKWD. 23 grudnia 1945 roku został zamordowany przez sowieckiego oficera na dworcu PKP w Pruszkowie. Pochowany w Krakowie na cmentarzu Rakowickim w kwaterze XV b. W 60 rocznicę śmierci.
W dniu 27 listopada 1943 r. na peronie stacji Pruszków w czasie wykonywania zadania sztabu okręgu zginął w walce z gestapo Stafan Jodłowski ps. "Stefan" D-ca GL. i AL. linii przemysłowej oraz śmiertelnie ranną została Władysława Beck ps. "Ludka" łączniczka PPR GL i AL. Pruszków 1988.



  UL. IGNACEGO DASZYŃSKIEGO
W budynku Liceum Ogólnokształcącego im. Tomasza Zana (sala rekreacyjna na 3 piętrze) odsłonięto 26 września 1981 roku, podczas obchodów 60 lecia szkoły, tablicę ku czci poległych i pomordowanych w latach 1939-1945 nauczycieli i wychowanków. Tablica została ufundowana staraniem dyrekcji, wychowanków i rodziców. Odsłaniali ją nauczycielka Aleksandra Gruszczyńska i Wojciech Żukrowski - absolwent szkoły.
Na budynku szkoły znajduje się tablica poświęcona pamięci druha harcmistrza Włodzimierza Wojkowskiego wieloletniego nauczyciela liceum im. Tomasza Zana wielkiego przyjaciela młodzieży, twórcy i komendanta szczepu harcerskiego drużyn rzek i jezior "Hańcza". Pruszków, 12 listopada 2003 roku.



UL. IGNACEGO DASZYŃSKIEGO 7
Tablica wmurowana w ścianę domu, w którym mieszkał ppłk Edmund Krzywda Rzewuski ps. "Paweł" (personalia okupacyjne: Jan Krzywda), uczestnik walk o niepodległość Polski 1918-1921, żołnierz POW i 6 pp Legionów. W latach 1940-1944 w ZWZ-AK, komendant 6 Rejonu (Pruszków), odznaczony Orderem Virtuti Militari.



UL. TADEUSZA KOŚCIUSZKI 39
 Tablica metalowa wmurowana w ścianę domu w 60 rocznicę powstania Gimnazjum i Liceum im. Tomasza Zana, dla uczczenia pamięci Bohdana Zielińskiego: "W tym domu mieszkał i działał Bohdan Zieliński (1884-1962) zasłużony nauczyciel Gimn. i Liceum im. Tomasza Zana w Pruszkowie organizator tajnych kompletów w latach okupacji hitlerowskiej 1939-1945. Tablicę ufundowano w 60. rocznicę istnienia szkoły 26.IX.1981. Rada Pedagogiczna - wychowankowie. T O N".



UL. TADEUSZA KOŚCIUSZKI, skwer
     Głaz pamiątkowy ku czci mieszkańców Pruszkowa poległych w latach 1939-1945. Na głazie wykuty napis: "Pamięci bohaterów poległych w okresie okupacji hitlerowskiej w walce o wyzwolenie narodowe i społeczne. Społeczeństwo Pruszkowa 22 lipca 1960 r."





UL. PARKOWA 10
 Tablica z piaskowca wmurowana w ścianę domu: "Miejsce uświęcone krwią Polaków za wolność ojczyzny. W tym budynku w latach 1939-1945 hitlerowcy katowali i mordowali patriotów polskich. Pruszków listopad 1972. Społeczeństwo miasta Pruszkowa".
W budynku przy ul. Parkowej 10 mieściła się w latach 1939-1945 siedziba policji kryminalnej i ekspozytura warszawskiego gestapo. Piwnice domu służyły za więzienie osób aresztowanych za działalność polityczną.


UL. NIECAŁA RÓG MICHAŁA DRZYMAŁY
 Na ścianie domu znak Polski Walczącej i tablica z czarnego granitu: "W tym domu mieszkał płk Bronisław Chajęcki wiceprezydent Warszawy, żołnierz Polskiej Organizacji Wojskowej, Wojska Polskiego i Armii Krajowej. Komendant Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa m.st. Warszawy, harcmistrz ZHP, uczestnik Powstania Warszawskiego, kawaler Krzyża Virtuti Militari klasy V. Aresztowany przez UB w 1948 r. torturowany i zamordowany przez władze komunistyczne w styczniu 1953 r. Cześć jego pamięci. Stowarzyszenie Polskich Kombatantów w Kraju, mieszkańcy miasta Pruszkowa 17 VI5199".

 

UL. MIRY ZIMIŃSKIEJ SYGIETYŃSKIEJ
     Przed Miejskim Ośrodkiem Kultury (d. Dom Pedagoga) przy ul. Poprzecznej (przemianowanej 10 lipca 1997 roku na ul. Miry Zimińskiej Sygietyńskiej) w październiku 1979 roku odsłonięto pomnik wg projektu Krzysztofa Nasiłowskiego. Pomnik ten stanowi hołd mieszkańców miasta dla bohaterskiej postawy nauczycieli Pruszkowa i b. powiatu pruszkowskiego, poległych i zamordowanych w latach 1939-1945. Większość z nich była zaangażowana w pracy konspiracyjnej, przy jednoczesnym organizowaniu i prowadzeniu tajnego nauczania.


UL. WARYŃSKIEGO
     W okalającym teren elektrowni murze umieszczono od strony ul. Waryńskiego granitową tablicę z nazwiskami 24 pracowników tego zakładu, poległych i zamordowanych w latach 1939-1945. Elektrownia pruszkowska w czasie okupacji niemieckiej stanowiła ważny ośrodek pracy konspiracyjnej. Ogromną zasługą tego zakładu było zatrudnienie znacznej liczby osób zajmujących wysokie funkcje w polskim Podziemiu. Należeli do nich m.in. komendant 6 Rejonu AK mjr Edmund Rzewuski ps. "Paweł" oraz Henryka Zdanowska ps. "Barbara".




UL. ROBOTNICZA 50
     29 listopada 1943 roku Niemcy otoczyli dom przy ul. Robotniczej 50, gdzie ukrywał się Władysław Lasocki, dowódca oddziału specjalnego GL. W nierównej walce zginął on sam, jak również właściciele mieszkania. Wydarzenie to upamiętnia tablica wmurowana w ścianę domu, gdzie polegli członkowie GL, oraz stojący obok głaz.

 
UL. 3 MAJA, kościół Niepokalanego Poczęcia NMP (dzielnica Żbików)
     W kościele znajduje się tablica upamiętniająca żołnierzy 6 Rejonu VII Obwodu "Obroża" AK poległych, zaginionych i zmarłych w latach 1939-1945. Tablica została odsłonięta 14 grudnia 1969 roku z inicjatywy por. Henryki Zdanowskiej ps. "Barbara" (na tablicy są wymienione 124 nazwiska).
     Poniżej wmurowana została w 1996 roku tablica o następującej treści: "Henryka Zdanowska ps. "Barbara" porucznik Armii Krajowej komendantka Łączności WSK VI Rej. "Helenów" VII Obwodu AK "Obroża". Łączniczki i żołnierze VI Rejonu".

 
UL. STEFANA KOWALSKIEGO
     Pomnik w formie dwóch głazów z czerwonego granitu, umieszczonych na betonowym postumencie. Tutaj w latach 1942-1944 Niemcy rozstrzelali około 25 osób, wśród których byli ukrywający się Polacy i Żydzi. Identyfikacja straconych była niemożliwa.


UL. PILNIKOWA 24
     W tym domu 8 lutego 1944 roku w walce z przeważającymi siłami gestapo i żandarmerii zginął dowódca AL Okręgu Warszawa Lewa Podmiejska, Stanisław Łaciński ps. "Tomek", i Mieczysław Marczak ps. "Adam", członek sztabu Okręgu AL. Podczas walki zginęła również mieszkająca tam, Stanisława Tomaszewska, i jej sześcioletni syn, Jerzy oraz jeden z Niemców. Atak nastąpił po donosie polskiego agenta gestapo Błaszyńskiego mieszkańca Żbikowia. Dla upamiętnienia miejsca walki wzniesiono w 1971 roku przy zbiegu ul. Pilnikowej i Długiej obelisk z tablicą.


UL. ŁĄCZNICZEK AK 8
     Tablica wmurowana w ścianę budynku: "W tym domu w okresie okupacji hitlerowskiej i Powstania Warszawskiego 1944 mieściła się Skrzynka Łączności VI Rejonu "Helenów" VII Obwodu Armii Krajowej "Obroża" o kryptonimie 15/5 i o zasięgu: Pruszków, Piastów, Ursus i Magdalenka. Komendantką skrzynki była por. Henryka Zdanowska "Barbara"".


UL. 3 MAJA róg WARSZTATOWEJ
Pomnik Tadeusza Kościuszki. W 1917 r. ziemie polskie były wprawdzie jeszcze zajęte przez Państwa Centralne, ale okupantom, odczuwającym coraz dotkliwiej skutki długotrwałej wojny, zależało na zjednaniu sobie ludności polskiej, a w perspektywie – na pozyskaniu jej, jako świeżego mięsa armatniego, do wojny z Rosją. Jednym z objawów zelżenia ucisku była możliwość organizowania demonstracji i uroczystości patriotycznych, które nasiliły się zwłaszcza jesienią owego roku, w związku z setną rocznicą śmierci Kościuszki. Podobnie jak w wielu innych miastach, także w Pruszkowie odsłonięto wówczas pomnik Naczelnika, a jego imię nadano ulicy Starowiejskiej oraz stojącej przy niej szkole. Pomnik usytuowany pierwotnie na ziemnym kopcu pod murem Warsztatów Kolejowych, zniszczony został w czasie kolejnej wojny, ale zrekonstruowano go już w 1946 r. W 1962 r. przeniesiono go do Parku „Sokoła”, ale w 1974 r. zwrócono na Żbikówek, gdzie do dziś stoi na placu, utworzonym u zbiegu ulic 3 Maja, Warsztatowej, Narodowej i POW.


UL. 3 MAJA
     Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego. Tu w sierpniu 1944 roku Niemcy zorganizowali obóz przejściowy dla ludności Warszawy Durchgangslager 121, nazywany w skrócie Dulag 121. Przez ten obóz w okresie od 6 sierpnia do 15 października 1944 roku przeszło około 550 tysięcy mieszkańców kolejno zdobywanych przez Niemców dzielnic Warszawy. W końcu sierpnia do obozu kierowano również powstańców - jeńców wojennych.


UL. 3 MAJA 27
Dom  wzniesiony przez farmaceutę, Józefa Bielawskiego, dla swojego syna Jana – również farmaceuty. Jak widać, syn prowadził jednak swoją aptekę pod szyldem firmy ojca. Rodzina Bielawskich zasłużyła się dla Pruszkowa także na niwie działalności społecznej i samorządowej (Józef był radnym miejskim) zaś żbikowska apteka była świadkiem jednego z ważnych wydarzeń w historii XX-wiecznego Pruszkowa. Ulokowano w niej konspiracyjny punkt kontaktowy Polskiej Organizacji Wojskowej, której komendantem był pracownik apteki, Jan Ptasznik. Pod jego dowództwem 11 listopada 1918 roku peowiacy wyruszyli z apteki w miasto, aby rozbroić okupacyjne posterunki i przejąć władzę. Niemcy nie stawili oporu, zatem akcja zakończyła się pełnym sukcesem. Pruszkowski oddział POW włączony został wkrótce do formowanego w Warszawie 3. pułku ułanów. W 1933 r. wydarzenia te upamiętniono tablicą, wmurowaną w ścianę apteki, w 1936 r. dodano do niej medalion z popiersiem Marszałka Piłsudskiego. Tablica i medalion przetrwały do lat czterdziestych; ponownie odtworzono je w 1992 r.